نوروساینس و نوروسایکولوژی | عصب روانشناسی + پادکست رایگان

 

نوروسایکولوژی یا عصب روانشناسی چیست؟

عصب روانشناسی جنبه‌های مختلف رفتار و شناخت انسان و چگونگی تأثیر نورون‌ها بر این دو حوزه را مورد بررسی قرار می‌دهد. این یک دیدگاه بیولوژیکی است؛ زیرا مغز را برای درک رفتار انسان زیر ذره‌بین تحقیقاتی می‌برد. بسیاری از عصب روانشناسان مایلند بدانند که چگونه رفتارهای منفی ممکن است با اختلالات در مغز ارتباط داشته باشد. با پیشرفت تکنیک‌های تصویربرداری عصبی، توانایی مطالعه مغز و ارتباط آن با رفتار روند صعودی داشته است و این مطالعه برای افراد علاقه‌مند به این حوزه فراهم شده است. در حقیقت نوروسایکولوژی مطالعه سیستم عصبی و چگونگی تاثیر آن‌ها روی رفتار و مبحث روان انسان است. مثلا اینکه چگونه اختلالات مغزی بنا به هر دلیل و حادثه‌ای منجر به بروز رفتارهای ناکارآمد در فرد می‌شود. برخی هم باور دارند که علمی برای مطالعه ذهن است. پیش از هر چیزی مهم است بدانیم که منظور ما از سیستم‌های عصبی، کدام بخش‌هاست. سیستم عصبی ما از دو بخش زیر تشکیل شده است:

• سیستم عصبی مرکزی (central nervous system) که به اختصار CNS خوانده می‌شود. این قسمت از مغز و نخاع تشکیل شده است.
• سیستم عصبی محیطی (peripheral nervous system)؛ این بخش شامل نورون‌هایی است که سیستم عصبی CNS را به بدن متصل می‌کند و می‌تواند به سیستم عصبی خودکار (ANS) و سیستم عصبی جسمی نیز تقسیم شود.

کارکرد نوروسایکولوژی

عصب روانشناسی برای کارکردها و اهداف مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بیماران ممکن است توسط یک متخصص مغز و اعصاب یا حتی یک پزشک عمومی به خاطر زوال عقل به روانشناسان عصب معرفی شوند. در این مواقع ممکن از این دست متخصصان درخواست شود که یک ارزیابی کلی از اینکه مثلا چنین فردی توانایی بازگشت به زندگی عادی دارد یا خیر را ارائه دهد. حالا به طور کلی کارکرد این شاخه علمی این است که افراد مبتلا به اختلالات سیستم عصبی را مورد ارزیابی قرار دهند و درمان کنند. آن‌ها عموما با پزشکان و متخصصان مغز و اعصاب در ارتباط هستند. علم نوین عصب روانشناسی نشان داد که بیماری‌ها و آسیب‌های مغزی و سیستم عصبی می‌تواند بر احساس، تفکر و در انتها رفتار فرد تاثیر بگذارد. عموما کارکرد نوروسایکولوژی با بروز علائمی مثل مشکلات حافظه، اختلالات خلقی، مشکلات مربوط به یادگیری و اختلال در سیستم عصبی و نحوه مشخص ساختن روند درمان این بیماری‌ها بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. اگر سایر موفق نشوند که عامل بروز یکی از این عارضه‌ها را تشخیص دهند، یک متخصص عصب روانشناس وارد پروسه ارزیابی و درمان می‌شود. همچنین این متخصصان می‌توانند سطح آسیب و میزان شدت آن را مشخص کنند. برخی از موارد شایع که آن‌ها مورد مطالعه و درمان قرار می‌دهند عبارتند از:

• سکته مغزی می‌تواند یکی از موارد بروز اختلال در رفتار باشند؛ زیرا روی تفکر، حافظه و سایر عملکردهای مغز آشکارانه تاثیر می‌گذارند. متخصصان عصب روانشناسی می‌توانند درجه اختلال سکته را مورد ارزیابی قرار دهند.
• بیماری پارکینسون که به عنوان اختلال پیش‌رونده می‌تواند سیستم‌های عصبی را با مشکلات متعددی مواجه کند. در این موارد متخصصان عصب روانشناختی می‌توانند میزان پیشرفت بیماری و کاهش عملکرد را مشخص کنند.
• بیماری آلزایمر و زوال عقل نیز می‌تواند روی عملکرد حافظه و رفتاری فرد تاثیر بگذارد. در موارد این چنینی نیز متخصص سایکولوژیست می‌تواند با معاینه فرد برای کمک به مراحل اولیه تشخیص وارد شود.
• ترومای مغزی نیز می‌تواند منجر به بروز علائم مختلفی در فرد شود. یک عصب روانشناس می‌تواند به تعیین اینکه آسیب چگونه بر عملکردهایی مانند استدلال یا مهارت‌های حل مسئله تأثیر می‌گذارد نیز کمک کند.
• یکی دیگر از کارکردهای مهم نوروسایکولوژی این است که می‌تواند تشخیص دهد فرد دچار کدام یک از اختلالات یادگیری است و یک برنامه درمانی برای بیمار ترتیب دهد.

متخصص عصب روان شناس کیست؟

متخصصان عصب روانشناس در مورد چگونگی تأثیر آسیب‌ها و شرایط مغزی بر رفتار، احساسات و مهارت‌های تفکر افراد تخصص دارند. آنها ارزیابی‌های عصبی را برای ارزیابی عملکرد مغز و ذهن افراد انجام می‌دهند و برنامه‌های درمانی را توصیه می‌کنند.  معمولا عصب روانشناسان تست‌های عصبی روانشناختی را انجام می‌دهند تا به فرد بیمار و تیم مراقبت‌های بهداشتی کمک کنند تا متوجه شوند که بخش‌ها و سیستم‌های مختلف مغزی فرد چگونه کار می‌کنند. آن‌ها برای تشخیص اطلاعات مرتبط با سابقه پزشکی و سابقه روانشناختی و پزشکی فرد را نیز جمع‌آوری می‌کنند. مثلا:

• گزارش‌های مفصلی از نحوه عملکرد جنبه‌های مختلف شناخت فرد ارائه می‌کند که با شما و تیم مراقبت‌های بهداشتی‌تان به اشتراک می‌گذارد.
• به فرد بیمار پیشنهادهای تستی ارائه می‌دهد و به او کمک می‌کند تا بفهمد که چگونه نقاط قوت و ضعف می‌تواند بر زندگی روزمره شما تأثیر بگذارد.
• 
  

آزمایش های نوروسایکولوژی نمایانگر چیست؟

ارزیابی عصب روانشناختی آزمونی برای اندازه‌گیری سطح عملکرد مغز فرد است. مهارت‌های آزمایش شده شامل خواندن، استفاده از زبان، توجه، یادگیری، سرعت پردازش، استدلال، حافظه، حل مسئله، خلق و خو و شخصیت و غیره است. عموما آزمایش های نوروسایکولوژی یا بهتر است بگوییم تست‌های ارزیابی به صورت استاندارد ایجاد شده‌اند. این بدان معنی است که به همه بیماران کامالا مساوی یک نوع تست ارائه و گاهی اوقات به آنها امتیاز یکسانی داده می‌شود. به این ترتیب عصب روانشناس می‌تواند میزان ضعف و قدرت عملکردی را تعیین کند. مهم است بدانید که نتایج آزمون فردی مهم است، اما یک عصب روانشناس از تمام اطلاعات این ارزیابی برای تعیین الگوهای نقاط قوت و ضعف شناختی و کسب اطلاعات بیشتر در مورد اینکه عملکرد مغز چگونه است، ارائه می‌دهد.

 

چرا ارزیابی عصب روانشناسی توصیه شده است؟

ارزیابی عصب روانشناسی که به آن تست عصب روان‌شناختی نیز می‌گویند، ارزیابی عمیقی از مهارت‌ها و توانایی‌های مرتبط با عملکرد مغز است. این ارزیابی حوزه‌هایی مانند توجه، حل مسئله، حافظه، زبان، IQ، مهارت‌های دیداری و محیطی، مهارت‌های تحصیلی و توانایی‌های اجتماعی و عاطفی را مورد سنجش قرار می‌دهد. این ارزیابی با تصویربرداری عصبی مثل سی تی اسکن مغز متفاوت است. مزیت ارزیابی و تشخیص و توصیه‌های همراه این است که به درمانگران، معلمان و سایر والدین یا مراقبان این امکان را می‌دهد تا بهتر درک کنند که چرا فرد ممکن است در برخی زمینه‌ها مشکل داشته باشد. این ارزیابی توصیه هایی را برای مداخلات یا درمان‌های مختلف ارائه می‌دهد که بسته به ترکیب نقاط قوت و ضعف کودک شما ممکن است موثر و مناسب باشد. این ارزیابی با استفاده از مشاهدات عینی الگوهای نقاط قوت و ضعف بین عملکردهای شناختی و رفتاری را مستند می‌کند. مثلا برای بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون یا سایر اختلالات حرکتی، ارزیابی و تفسیر الگوی نقاط قوت و ضعف می‌تواند در تشخیص افتراقی کمک کند. به عنوان مثال، برای تعیین اینکه آیا تغییرات ذهنی و رفتاری ممکن مربوط به اختلال حرکتی، افسردگی، بیماری مغزی یا مشکل دیگری است یا خیر. همچنین در ارزیابی قبل و بعد از جراحی مغز و اعصاب نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارزیابی عصب روانشناسی برای تعیین اینکه آیا یک درمان خاص برای یک فرد خاص مناسب است یا خیر استفاده می‌شود. همچنین به تعیین اینکه آیا درمان تأثیر مثبت یا منفی بر عملکرد و رفتار ذهنی دارد یا خیر. با ارائه این اطلاعات اولیه، پزشک می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا عملکرد شما به خاطر کاهش علائم بیماری کاهش می‌یابد یا خیر یا اینکه روند بیماری به مرور بیشتر خواهد شد.

 

رویکردهای عصب روانشناسی

سایکولوژی رویکردهای متفاوتی را در بر می‌گیرد. مهمترین رویکردهای آن روانشناسی مرتبط با حوزه شناختی، بالینی و تجربی هستند. اما امروزه چندین رویکرد دیگر به آن اضافه شده است. مثلا رادیولوژی عصبی برای خواندن نقشه مغزی، روانپزشکی عصبی و اتصال‌گرایی از از رویکردهای جدید آن هستند. در ادامه هر کدام از این رویکردها را به طور جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 

رویکرد تجربی عصب روانشناسی

علمی که فرآیندهای ذهنی مانند سیستم حسی و حرکتی را مطالعه می‌کند. بنابراین، بسیاری از تحقیقات در این زمینه به درک و تصویربرداری از فعالیت مغز مربوط می‌شود. اگر بخواهیم بین عصب روانشناسی بالینی و تجربی تمایز قائل شویم، رویکرد بالینی شامل تحقیقات بیشتری در بیماران آسیب دیده مغزی است، در حالی که رویکرد تجربی شامل تحقیقات بیشتری در افراد عادی می‌شود.

 

رویکرد بالینی عصب روانشناسی

عصب روانشناسی بالینی از دانش و اطلاعات ارائه شده توسط نوروسایکولوژیست استفاده می‌کند و آن را برای هر فرد در یک محیط بالینی به کار می‌گیرد تا مشکلات و اختلالات مغزی احتمالی را ارزیابی و گزینه‌های درمانی را شناسایی کند. عموما این گروه تحت آموزش‌های تخصصی قرار می‌گیرند. آنها ارزیابی می‌کنند که چگونه آسیب‌های مغزی،  یا بیماری‌ها به طور کلی بر رفتار و شناخت تأثیر می‌گذارند و سپس برنامه‌هایی را برای کمک به درمان مسائل تدوین می‌کنند.

 

رویکرد شناختی عصب روانشناسی

عصب روانشناسی شناختی اغلب مترادف با عصب روانشناسی است. علاقه‌مند به تحقیقات مغز و چگونگی تأثیر فرآیندهای فیزیولوژیکی درگیر در سیستم عصبی بر رفتار و شناخت، با تمرکز ویژه بر اثرات اختلالات است. با این حال، برخلاف رویکرد بالینی، بیشتر به شناسایی اطلاعات در هنگام معاینه بیماران علاقه‌مند است تا ارائه درمان و ارزیابی نیازهای پزشکی.

   

یک مدل جایگزین برای شیوه های پیشین عصب روانشناسی

یک مدل جایگزین برای روش‌های پیشین سایکولوژی برای بررسی ارتباط بین مغز و ذهن مانند پردازش موازی که توضیح بیشتری درباره عملکرد یا اختلال مغز ارائه می‌دهد. این رویکرد بررسی می‌کند که چگونه الگوها خطاهای ایجاد شده توسط افرادی که مبتلا به آسیب‌های مغزی و اختلالات هستند، بدون انتقال به ساختار عصبی زمینه‌ای ما دچار محدودیت می‌سازند. این رویکرد روانپزشکی عصب‌شناسی است که با مطالعه بیمار روانی می‌خواهد روند طبیعی ذهن و مغز را درک کند.

 

بیماری های تحت پوشش نوروسایکولوژی

همانگونه که بارها در این مطلب اشاره کردیم، متخصصان نوروساکولوژیست به ارزیابی و درمان بیماری‌های مرتبط با مغز و رفتار انسان می‌پردازند. بیماری های تحت پوشش نوروسایکولوژی نیز هر آنچه که مرتبط با حوزه مغز و اعصاب باشد را در بر می‌گیرد. بیماری‌های نظیر اختلالات حافظه، آلزایمر، صرع، سرطان مغز، پارکینسون، سکته مغزی، تروما، مویامویا (Moyamoya، بیماری که رگ‌های منتهی به مغز به خاطر گرفتگی شدید، مسدود شده و رگ‌های خونی در اطراف شریان برای دور زدن انسداد در اطراف منتشر می‌شود) و اسکلروز چندگانه (Multiple sclerosis، آسیب به سلول‌های اطراف مغز و نخاع که حالت‌هایی مثل بی حسی و اختلال در گفتار را به وجود می‌آورد).

 

عوامل تاثیر گذار در نتیجه نوروسایکولوژی

از جمله عواملی که عصب روانشناسی را از رسیدن به هدف باز می‌دارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زمانی که بیمار به شدت خسته است کاملا ناگهانی به خواب می‌رود یا غش می‌کند.
• بیمار کاملا بی‌انگیزه است و توانایی تحمل تغییرات حرکتی مکرر را ندارد.
• بیمار افسردگی شدید یا بیماری روانی شدید دارد.
• بیمار تحت تأثیر مواد مخدر یا مواد غیرقانونی است که عملکرد شناختی او را دچار اختلال می‌کند.

طبقه بندی زمینه های ارزیابی نوروسایکولوژی

متخصصان عصب روانشناسی در زمینه اختلالات عصبی آموزش دیده‌اند. این آموزش به آنها کمک می‌کند تا اختلالات روانی را ارزیابی کنند. در صورت مشکوک بودن به مشکلات عصبی، شروع به ارزیابی و بررسی مشکلات با کمک متخصص مغز و اعصاب می‌کنند. زمینه‌های مختلفی برای درک مسئله و ارزیابی کلی وجود دارد؛ سپس توانبخشی و درمان درست را در پیش می‌گیرند که شامل موارد زیر هستند:

 

نقطه شروع و مهارت‌های عملکرد اجرایی

مهارت‌های مرتبط با عملکرد اجرایی شامل برنامه‌ریزی، تمرکز، به خاطر سپردن و پیروی از دستورالعمل‌ها و بسیاری از کارهای دیگر است. عملکرد اجرایی توانایی واکنش به عوامل خارجی را تنظیم می‌کند. این مرحله به متخصص سایکلوژیست این امکان را می‌دهد تا کارها و وظایف را برنامه‌ریزی و سازماندهی کنند. این مهارت‌ها در تعیین و دستیابی به اهداف ضروری هستند.

 

توجه و تمرکز روی عملکرد فکری

توانایی تمرکز و توجه برای تعیین و دستیابی به اهداف و همچنین هدایت و حفظ روابط اجتماعی بسیار مهم هستند. مشکلات مربوط به تمرکز و توجه می‌تواند از علائم مربوط به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی یا ADHD باشد. کار فکری با توانایی توجه، برنامه‌ریزی، استدلال و ارتباط خوب با دیگران مرتبط است. این مهارت‌ها برای یادگیری، حل مشکلات و تصمیم‌گیری خوب اهمیت زیادی دارند.

 

ارزیابی شخصیت و عملکرد تحصیلی

این بخش به طور خاص رابطه بین عملکرد تحصیلی یا عدم اشتغال، ناتوانی و اختلالات روانی را بررسی می‌کند. عملکرد تطبیقی ​​توانایی شما در برقراری ارتباط با دیگران را در محیط‌ها و موقعیت‌های مختلف را مورد سنجش قرار می‌دهد. ارزیابی شخصیت مجموعه‌ای از تست‌های استاندارد شده در یک آزمایشگاه علمی است که رفتار را در موقعیت‌های مختلف مثل ارتباطات بین فردی، مدرسه، محل کار یا خانه ارزیابی و بررسی می‌کند.

 

بررسی مهارت یادگیری، سرعت و هماهنگی حرکتی

این بخش شامل تست‌هایی است که برای ارزیابی سرعت حرکت و زمان واکنش و مهارت‌های هماهنگی طراحی شده‌اند. این ارزیابی می تواند به تشخیص اختلالات حافظه، شناختی و زبانی و بهبود مهارت‌های مرتبط با ایجاد یک ایده کمک کند.

 

کودکان و روانشناسی اعصاب

تخصص نوروسایکلوژیست تنها محدود به بررسی ارتباط بین مغز و عملکرد رفتاری افراد بالغ آن هم در حوزه بیماری‌های مرتبط با اختلال حافظه، آلزایمر و پارکینسون نمی‌شود. معمولا والدین برای کودکانی که با اختلالات یادگیری مواجه هستند نیز سراغ روانشناسی اعصاب می‌روند. طبق نظر سایکلوژیست‌ها دلایل زیادی برای عدم یادگیری کودکان وجود دارد که معمولا معلم یا والدین متوجه این موضوع می‌شوند. اگر برای یادگیری کودکان دلایلی نظیر اختلالات عصبی وجود داشته باشد، ممکن است روانشناسان معمولی این اختلال را اشتباها برداشت کنند. اما روانشناسی اعصاب با بررسی ابعاد و زوایای مختلف مغز کودک می‌توانند متخصص روانشناس یا روانپزشک را به پروسه درمان نزدیک‌تر کنند.

 

هدف درمانی متخصص مغز و اعصاب ( نوروسایکولوژی)

هدف متخصص نوروسایکولوژی این است که عملکرد فعلی بیمار را به بهترین شکل ممکم توصیف کند. وجود برخی موارد می‌تواند مانع از رسیدن به نتیجه دلخواه شود. اکثر عصب روانشناسان حرفه‌ای از داده‌های جمع‌آوری شده از کار با بیماران برای نوشتن گزارش‌های بالینی استفاده می‌کنند. رویکرد پژوهش محور عصب روانشناسی کمک به جامعه پزشکی و علمی است. این رویکرد می‌تواند برای درک بهتر نحوه عملکرد اختلالات شناختی و دوره‌های درمانی احتمالی مفید باشد. تحقیقات بخش بزرگی از کار یک متخصص مغز و اعصاب ( نوروسایکولوژی) است، اما آنها همچنین می‌توانند مشاوره و درمان را به بیماران و خانواده‌های آنها ارائه دهند.

 

سوالات متداول

آیا متخصص عصب روانشناس همان روانشناس است؟ 

 خیر؛ نوروسایکولوژی به مطالعه و ارزیابی مغز و رفتار انسان می‌پردازد، اما روانشناس روی جنبه ذهن و روح انسان کار می‌کند. 

نورسایکولوژی چند رویکرد دارد؟ 

 رشته عصب روانشناسی عموما درباره رویکردهایی نظیر بالینی، شناختی و تجربی کار می‌کند. 

 آیا نوروسایکولوژیست به درمان بیمار می‌تواند کمک کند؟

بله؛ چنین متخصصانی با ارزیابی فرد بیمار، رفتار و پرونده‌های پزشکی او می‌تواند روند درمان یا کنترل را سرعت ببخشد. 

ارزیابی و بررسی بیماری‌هایی نظیر آلزایمر، اختلالات حافظه، یادگیری، پارکینسون، صرع و ترومای مغزی از جمله بیماری‌هایی هستند که این متخصص می‌تواند روی آن‌ها کار کند.

 

سخن پایانی

در این مطلب درباره نوروسایکولوژی، تفاوت آن با سایکولوژی و رویکردهای مهم آن صحبت کردیم. عصب روانشناس با توجه به درک مغز و نحوه ارتباط آن با رفتار به ایجاد یک برنامه درمانی موثر برای کسانی که با اختلالات سیستم‌های عصبی و مغز مواجه هستند، کمک می‌کند. معمولا زمانی افراد سراغ متخصص عصب‌روانشناس می‌روند که متخصص اعصاب یک اختلال فیزیکی و ملموس در عملکرد مغز و نورون‌ها احساس می‌کنند. در این مطلب متوجه شدیم که عمده بیماری‌های مرتبط به این حوزه نظیر آلزایمر، اختلالات یادگیری در کودکان، پارکینسون، ترومای مغزی، سرطان و تومور مغزی است. یک neuropsychologist می‌تواند به تشخیص یک بیماری شناختی، رفتاری یا عصبی کمک کند. مراجعه به یک روانشناس عصبی و تکمیل آزمایشات او می‌تواند به درک عمیق‌تری از وضعیت شما منجر شود.

 منابع:

  https://www.healthline.com 

  https://www.studysmarter.co.uk 

 https://neurohealthah.com/blog/psychologist-vs-neuropsychologist

 https://www.indeed.com/career-advice/finding-a-job/neuropsychologist-vs-psychologist 

 https://stanfordhealthcare.org/medical-clinics/neuropsychology-clinic/conditions.html